Powiatowe Centrum
Pomocy Rodzinie 
w Szczecinku

Przemoc w rodzinie to intencjonalne działania lub zaniechanie działania jednej osoby wobec drugiej, które wykorzystując przewagę sił narusza prawa i dobra osobiste jednostki powodując cierpienia i szkody.

Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym że:

• Jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania – ktoś sądzi, że wie co jest dla drugiego dobre i daje sobie prawo do decydowania w jego imieniu. Nie obchodzi go czy ta druga osoba myśli tak samo, nieważne jest jej zdanie, chęci i potrzeby – ma być tak jak on sobie życzy „ i to już bez dyskusji i gadania”
• Jedna osoba ma wyraźna przewagę nad druga – jest silniejsza fizycznie, psychicznie , materialnie, zawodowo, społecznie i w wymiarze tej przewagi oddziałuje na osobę słabsza, aby osiągnąć to czego sam chce.
• Działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej – jedna osoba daje sobie prawo, by bić drugą, obrażać, krytykować, zabierać jej rzeczy, nie dać tego czego pragnie. Traktuje daną osobę jak przedmiot pozbawiony praw
• Powoduje cierpienie i ból – sprawca naraża zdrowie ofiary na poważne szkody. Zagraża jej życiu i zdrowiu. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, ze ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Rodzaje i skutki przemocy w rodzinie.

• Przemoc fizyczna – jest to szarpanie, kopanie, popychanie, duszenie, policzkowanie, szczypanie, bicie otwarta ręka, pięściami, różnymi przedmiotami, przypalanie papierosem, topienie, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nieudzielenie niezbędnej pomocy itp. ten rodzaj przemocy zostawia najczęściej na ciele ślady.
• Przemoc psychiczna – wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, poglądów, stałe ocenianie i krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktu z innymi ludźmi, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania, ograniczanie snu, pożywienia, schronienia, wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, stosowanie gróźb, szantażowanie itp.
• Przemoc seksualna – gwałt, wymuszanie pożycia seksualnego, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, zmuszanie do seksu z osobami trzecimi, wyśmiewanie wyglądu, krytyka zachowań seksualnych, demonstrowanie zazdrości itp.
• Przemoc ekonomiczna – niszczenie czyjejś własności, okradanie, zabieranie pieniędzy, nie łożenie na utrzymanie, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspakajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny, zmuszanie do pożyczek itp.
• Przemoc przez zaniedbanie – naruszanie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich, pozbawienie jedzenia, ubrania, schronienia, brak opieki i pomocy w chorobie, nieudzielenie pomocy, zakaz dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb takich jak mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka, brak zainteresowania podstawowymi potrzebami osób słabszych, które znajdują się pod nasza opieką

Trzy fazy cyklu przemocy:

Badania wykazały, że przemoc domowa przechodzi przez trzy fazy powtarzającego się cyklu przemocy. Oto one:

1. Faza narastania napięcia

   Wzrasta napięcie. Sprawcę przemocy wszystko irytuje, o wszystko „się czepia”. Jest coraz bardziej „nakręcony”. Każdy drobiazg wywołuje jego złość, często robi awanturę, prowokuje kłótnie, nie panuje nad swoim gniewem. Ofiara stara się jakoś opanować sytuację – uspokaja, spełnia wszystkie zachcianki, wywiązuje się ze wszystkich obowiązków, zastanawia się nad tym, co może zrobić, aby poprawić humor, uczynić tę drugą osobę szczęśliwym i powstrzymać przed wyrządzeniem krzywdy

2. Faza gwałtownej przemocy

   Emocje biorą górę nad rozsądkiem, osoba nie jest w stanie opanować furii, dostaje „białej gorączki”. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg, np. przysłowiowa zbyt słona zupa. Skutki użytej przemocy są różne, zazwyczaj zostawiają widoczne ślady – podbite oko, połamane kości, poronienie, a nawet mogą spowodować śmierć. Ofiara przemocy czuje się bezradna, bo ani przekonywanie sprawcy, ani bycie miłą, ani unikanie go, nie pomaga i nie łagodzi jego gniewu. Po akcie przemocy jest w szoku, nie chce uwierzyć, że to co się stało to prawda. Jest przerażona i oszołomiona.

3. Faza miodowego miesiąca

   Gdy sprawca wyładował już swoją złość, zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że posunął się za daleko i zaczyna się starać, żeby wszystko naprawić. Szczerze żałuje, przeprasza i obiecuje, że to się nie powtórzy. Tłumaczy się z tego, co zrobił i przekonuje ofiarę, że to się już nie powtórzy. Okazuje ciepło i miłość. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się jakby wszystko było w jak najlepszym porządku, że przemocy wcale nie było. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że partner się zmienił i że przemoc była jedynie incydentem. Ale faza miodowego miesiąca przemija i znowu powraca faza narastania napięcia.

   Prawdziwym zagrożeniem, jest to, że faza miodowego miesiąca jest coraz krótsza, aż prawie całkowicie zanika i zamyka się w zwykłych przeprosinach, po których przeważnie następuje obwinianie osoby, którą się skrzywdziło np. „gdybyś taka nie była nie musiałbym Cię bić, jak się zmienisz, to ja też przestanę”

Mechanizmy psychologiczne

„Syndrom Sztokholmski”

Jedną z konsekwencji ciągłego zagrożenia przemocą jest skłonność osób doświadczających przemocy do identyfikacji z oprawcą i gotowość do działania w jego interesie. Tendencję tę uważa się za podświadomie przyjętą strategię przetrwania. Podporządkowanie woli oprawcy nie jest wolną decyzją osoby pokrzywdzonej, ale bezpośrednim skutkiem przemocy. Identyfikacja ze sprawcą przemocy, będąca reakcją na sytuację bez wyjścia, określana jest mianem syndromu sztokholmskiego. Zjawisko to po raz pierwszy zaobserwowano w stolicy Szwecji po włamaniu do banku i wzięciu przez włamywaczy grupy zakładników. Między więźniami a przestępcami zrodziła się więź, która z upływem dni stawała się coraz silniejsza. Po wtargnięciu przez policję do banku i aresztowaniu włamywaczy, niektórzy spośród byłych zakładników odwiedzali sprawców w więzieniu.

Syndrom sztokholmski może dotknąć każdego, jeśli tylko spełnione będą cztery warunki:

• zagrożone jest życie,
• nie ma możliwości ucieczki lub tak się ofierze wydaje,
• ofiara nie ma kontaktu ze światem zewnętrznym,
• sprawca, przynajmniej od czasu do czasu, zachowuje się przyjaźnie.

Psycholodzy Dee Graham i Edna Rawlings (1998) zauważyli, że warunki te są często spełnione w przypadkach przemocy domowej. Osoby doświadczające tej formy przemocy często przejawiają symptomy syndromu sztokholmskiego. W takich przypadkach kobieta panicznie boi się uczynić coś, co mogłoby sprowokować lub wzbudzić gniew agresywnego partnera. Dlatego próbuje zyskać życzliwość mężczyzny i zachowywać się jak jego sprzymierzeniec. Może się zdarzyć na przykład, że kobieta stara się bronić swego oprawcę, odmawiając podania prawdziwych przyczyn odniesionych obrażeń lub twierdząc, że sama się zraniła.

„Syndrom wyuczonej bezradności”

Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to miało żadnego znaczenia, gdyż zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych.

Wyuczona bezradność jest najczęstszym objawem u osób doznających przemocy. Bardzo często rozwija się na bazie życiowych doświadczeń.

Wyuczona bezradność prowadzi do wielu negatywnych skutków, które mogą przejawiać się w trzech sferach:

1. Deficyty poznawcze, które polegają na ogólnym przekonaniu, iż nie ma takich sytuacji, w których możliwa jest zmiana, że w konkretnej sytuacji nic nie można zrobić i nikt nie jest w stanie pomóc;
2. Deficyty motywacyjne, które polegają na tym, że osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację;
3. Deficyty emocjonalne, które objawiają się stanami apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji i wrogości.

Proszę pamiętać, że nigdy nie jest za późno na szukanie pomocy! Przemoc w rodzinie można przerwać. Sytuacje kiedy doznaje się przemocy nie musi trwać wiecznie, chociaż czasem może to tak wyglądać. Proszę pamiętać, że są osoby reprezentujące różne instytucje, które mogą pomóc w powrocie do godnego życia, wolnego od przemocy. Nie czekaj aż sytuacja sama się zmieni, jest to mało realne.

Zjawisko „Prania Mózgu”

Jest jednym z najsilniej działających mechanizmów przemocy psychicznej, stanowi jej istotę. Jest próbą systematycznego wpływania na czyjeś poglądy, postawy, przekonania. Jest to szereg zabiegów stosowanych w celu zmiany przekonań, uczuć, potrzeb, postaw, po to, aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami osoby manipulującej. Najczęściej używanymi metodami prania mózgu są: izolacja, poniżanie i degradacja, monopolizacja uwagi, groźby i demonstracja wszechmocy oraz sporadyczne okazywanie pobłażliwości. „Pranie mózgu” powoduje, że u osoby doznającej przemocy zmienia się obraz własnej osoby: zaczynają postrzegać się za głupie i niezdolne, co pociąga za sobą fakt, że nie podejmują nowych, czy trudniejszych działań. Poza tym występuje stan nieustannego wyczerpania. Tak ważną energię życiową osoby doznającej przemocy pochłania ciągłe koncentrowanie się na dostosowywaniu do żądań stosującego przemoc oraz na potencjalnych możliwościach samoobrony. Przeżywają też stały lęk i poczucie winy, mają osłabioną zdolność psychiczną i fizyczną do stawiania oporu, bezkrytycznie przyjmują obraz rzeczywistości, jaki kreuje sprawca.

Co mogą zrobić najbliżsi, aby pomóc wyjść z sytuacji przemocy?

Przez osoby najbliższe rozumiemy najczęściej rodzinę, która może podejmować działania mające na celu wsparcie i pomoc dla osób krzywdzonych.

To na czym przemoc „dobrze rośnie” to brak reakcji otocznia. Im ciszej na temat przemocy, im mniej nieprzyjemnych konsekwencji ponosi sprawca, tym bardziej „kwitnie” przemoc.

Jeżeli jesteś sąsiadem osób krzywdzonych: słyszysz u sąsiadów, awantury, krzyki dzieci, stłumione krzyki, nietypowe hałasy, obserwujesz, że sąsiadka ma siniaki (zaczęła chodzić w słonecznych okularach) możesz pomóc na kilka sposobów:

• porozmawiać z osobą krzywdzoną i powiedzieć jej, że domyślasz się, że w jej domu jest przemoc, zaoferować wezwanie policji czy inną pomoc;
• jeżeli masz więcej odwagi, możesz porozmawiać o tym z osobą stosująca przemoc;
• jeżeli chcesz pozostać neutralny, możesz po prostu wezwać policję, nie rozmawiając o tym z nikim.

Pamiętaj, że osoba krzywdzona może „kryć” sprawcę, ponieważ wstydzi się, jest zastraszona, słyszy na co dzień, że jest do niczego i nikt jej nie pomoże. Nie zniechęcaj się tym, tylko działaj!

Jeżeli jesteś koleżanką (kolegą), przyjaciółką (przyjacielem), dobrą znajomą (dobrym znajomym) osoby krzywdzonej lub krzywdzącej:

• reaguj na każde zachowanie przemocowe: pokazując, że Ci się to nie podoba, że nie zgadzasz się na to,
• rozmawiaj zarówno z osobą krzywdzoną jak i krzywdzącą – w duchu, że takie zachowania niepokoją Cię i tak „nie może być”, nazywając przemoc, przemocą, mówiąc, że to przestępstwo,
• wyrażaj swoje oburzenie na zachowania przemocowe,
• wysłuchaj osobę krzywdzoną, powiedz jej, że w razie wystąpienia przez nią na drogę prawną – zostaniesz świadkiem w sądzie,
• udziel jej pomocy finansowej lub innej jakiej możesz i jesteś w stanie udzielić (przenocowanie, schronienie, pójście z nią do urzędu itp.),
• przyjdź do niej, gdy zadzwoni do Ciebie, że chce wezwać policję, ale jest jej trudno; pomóż jej to zrobić, zostań jej świadkiem na policji, w sądzie.

Dlaczego to jest takie ważne?

• ponieważ działania zewnętrzne osób zaprzyjaźnionych mogą przyczynić się do szybszego wyjścia z sytuacji przemocy.
• ponieważ sprawca, gdy zobaczy, że ofiara ma wsparcie, może poczuć się mniej pewnie.

Reagowanie bliskich może być dla niego sygnałem, że jednak coś jest nie w porządku z jego zachowaniami. Im więcej to osób robi – tym lepiej.

Jeżeli jesteś osobą z najbliższej rodziny(rodzicem dorosłego dziecka doznającego/stosującego przemoc, siostrą, bratem, szwagrem, bratową)

• wysłuchaj i uwierz w historię, którą opowiada osoba krzywdzona, nawet jeśli to trudne
• powstrzymaj się od mówienia „A nie mówiłam: nie wychodź za tego drania” itp.,
• zapoznaj się z wiedzą na temat przemocy domowej i spróbuj przełamać swoje stereotypy
• wyrażaj swoją negatywną opinię na temat przemocy w obecności sprawcy
• pomóż wezwać policję
• umów się, że jeżeli osoba stosująca przemoc zacznie szaleć, przyjedziesz i pomożesz uruchomić interwencję policji,
• pomagaj w każdy możliwy sposób.